Geloof, Gris- Gris en Goede Marabouts!

Religie is alom aanwezig in het dagelijks leven in Senegal en Mali. Vrijwel iedereen is gelovig, en als ik desgevraagd antwoord dat ik dat niet ben, reagerenmensen volongeloof, verbazing of met een medelevend hoofdschudden en de opmerking: Mais Il faut croire. Oftewel: Je moet GELOVEN!
Of: Il faut connaitre Dieu: Je moet God kennen. Soms is het misschien makkelijker om het antwoord wat in het midden te laten, evenals bij de vraag of je een man hebt, want een eerlijk antwoord lijdt soms tot vragen en adviezen waar je niet altijd zin in hebt tijdens het kopen van brood of nescafe.
Mijn armband met afbeeldingen van Jezus, Maria, de Virgen de Guadelupe en vele andere mij onbekende heiligen, wordt regelmatig uitgebreid bestudeerd en bewonderd, en per afbeelding gevraagd of verteld wie dat is. Ik moet dan tot mijn schaamte bekennen dat ik het behalve Jezus, Mariaen mijn favoriete Guadelupe, eigenlijk niet weet.

De overgrote meerderheid van de bevolking in beide landen is islamitisch, zo'n 90 procent van de bevolking. De overige 10 procent zijn met name christenen en animisten. In West- Afrika is het islamitische geloof vaak vermengt met de traditionele afrikaanse animistische gebruiken.In het animisme zijn het bestaan van geesten en verering van de voorouders erg belangrijk. Een animist gelooft in het bestaan van goede en kwade geesten, die kunnen huizen in onder meer bomen, dieren en gebruiksvoorwerpen. De geesten moeten goed gestemd worden gehouden door hun offers te brengen, en rituelen uit te voeren.

De islamitische broederschappen spelen een hele belangrijke rol in de Senegalese samenleving. Aan het hoofd van een broederschap staat de khalief, gevolgd door de marabouts en aan de basis de volgelingen, de talibes. Volgelingen van een broederschap volgen vaak blindelings het stemadvies van een belangrijke marabout op. Een marabout is een islamitisch geleerde, die als tussenpersoon dient tussen God en de mens. Aan een marabout worden vaak goddelijke krachten toegekend. De marabout wordt vaak vereerd als een heilige. De marabout heeft leerlingen, die talibe worden genoemd, die bij hem in de leer zijn op de koranschool, waar ze de koran leren en aldus arabisch. Ouders die hun kinderen naar de marabout brengen, vaak al op hele jonge leeftijd, hopen dat hun kinderen zo worden opgevoed als goede gelovigen en wellicht later zelf een groot marabout zullen zijn. De talibe wonen bij de marabout en werken voor hem, oftewel op het land en bij hem thuis, maar vaak zie je deze talibe op straat, op zoek naar geld. Met een blikje lopen ze rond, en vooral in het oosten van Senegal en bij aankomst in Mali zagen we veel talibes die bij de auto komen staan waar ze religieuze teksten zingen, vaak prachtig overigens. De traditie van Talibes is regelmatig in opspraak, omdat er vele verhalen zijn van kinderen die worden mishandeld op het moment dat ze niet genoeg geld mee terug brengen naar de marabout aan het eind van de dag.

Een van de grootste en invloedrijkste broederschappen in Senegal zijn de Mouriden. Deze is gesticht doorCheikh Amadou Bamba, eind van de 19e eeuw. Hij wasniet alleen een belangrijk religieus leider, maar ook felle tegenstander tegen de overheersing door de Fransen.Er zijn vele verhalen over wonderen die hij verricht heeft.In Senegal kom je zijn afbeelding overal tegen op straat, zoals op de car rapides in Dakar, en vele songteksten zijn aan hem gewijd. Deleer van de mouriden legt de nadruk op de praktische uitvoering van het geloof, werken is een vorm van het geloof belijden. Een van de belangrijkste evenementen in Senegal is de jaarlijkse Magal, de bedevaart naar Touba, ter herdenking van Amadou Bamba.
De beste vriend en volgeling van Bamba was Ibra Fall. Zijn volgelingen, de Baye Fall herken je direct aan hun opvallende uiterlijk: dreads, grote kettingen met afbeeldingen van de marabout hierop, en het dragen van kleding van stof bestaande uit veel verschillende kleuren en een mix van dessins. Al zingend halen ze geld op; of liever nog suiker en koffie.

In het dagelijks leven zie je het belang van geloof terug in veel handelingen. Zo zie ik hoe voordat Ada een optreden heeft en Dundun gaat spelen, zijn handen laat zegenen door zijn vader. Op het moment dat een belangrijk marabout op televisie spreekt, houdt hij zijn handen tegen het scherm en brengt ze daarna naar zijn gezicht. Voordat Bouba of andere Senegalese vrienden op reis gaan, gaan ze vaak bij een marabout langs die ze bijvoorbeeld een wassing meegeeft, of kolanoten laat offeren ter bescherming.

Het vereren van fetisjen- objecten met magische krachten- zag ik bijvoorbeeld terug in deDogonvallei. Het geloofin magie is doodnormaal in West Afrika.Zo hebben Bouba enIssiaga tijdens onze twaalf uur durende treinreis van Kayes naar Bamako, vele ongelooflijke voorbeelden gegeven van Afrikaanse Magie. Zo heeft de president van Gambia, Yahya Jammeh, een bijeenkomst georganiseerd voorkrachtige marabouts en genezers. Toen hij echterzelf niet kwam opdagen heeft een magier een kloon of kopie van hemopgeroepen, zodat hij tegelijkertijd in Banjul als op de bijeenkomst was en zijn bewakers niet meer wisten wie de echte Jammeh was, toende president uiteindelijk naar de bijeenkomst kwam en beide Jammehs elkaar een hand gaven.
Zat ik in de auto van Ziguinchor naar Tambacounda toch met zweethanden toen de chauffeur reed als een gek op de meest slechte weg tot nu toe en een gebroken as; Bouba was relaxt en vol vertrouwen, omdat hij een Gris Gris draagt tegen ongelukken met de voiture en omdat ik naast hem zit kon mij ook niks gebeuren.

Om je te beschermen tegen ongelukken, jaloezie, of hulp te krijgen bij het realiseren van je wensen kan je naar een marabout of ziener gaan.
De marabout kan bijvoorbeeld een aantal gebeden voor je doen; of hij kan een gris gris maken, een soort van amulet dat je kan beschermen of geluk kan brengen. Hiervoor schrijft hij koranteksten die nauwkeurig zijn uitgezocht voor een bepaalde situatie en deze tekst wordt vervolgens door een leerbewerker verpakt in een pakketje dat je op het lichaam kan dragen of in een zilveren ring gedaan. Behalve een korantekst kan een gris gris bijvoorbeeld ook planten bevatten of metaal. Er zijn vele specifieke gris gris, zoals bijvoorbeeld als bescherming tegen auto ongelukken, kogels of geweren, het vinden van een goede baan of een goede huwelijkskandidaat.

Gris gris worden door vrijwel iedereen gedragen, in Senegal zie je deze bij veel mensen rondom hun bovenarm, enkels en dragen ze deze rondom hun middel. Vrouwen laten zelfs gris gris inweven in hun haar. In Mali worden evenzoveel gris gris gedragen, maar hier verstoppen mensen ze meer: anders zijn mensen misschien bang voor je als ze weten dat je een krachtige gris gris draagt.

Nou ben ik natuurlijk een nuchtere toubabou, maar na 4 keer pech onderweg en het feit dat ik alleen verder reis en dus niet mee kan liften met de krachtige gris gris van Bouba, wordt het idee om zelf wat bescherming te hebben, steeds aantrekkelijker.

Op de terugweg vanuit de Dogon naar Bandiagara zit ik in een laadbak met 40 personen, en rijden we op een kronkelend, smal bergweggetje vol rotsen. Als we halverwege stoppen en er 10 mannen bezorgd naar de auto staan te staren; vervolgens 1 iemand zegt: Ca va aller, en we wiebelend verder rijden, wordt ik toch wat nerveus en bedenk ik me dat ik niet echt veel geluk heb in het afrikaanse verkeer. Denkend aan de vorige keren pech onderweg en met het beeld van een omgekantelde vrachtwagen voor ogen, vraag ik Madou mijn gids bij de volgende keer stoppen en nog meer bezorgde gezichten, wat er aan de hand is met de auto. Nee hoor, niks aan de hand; als hij gaat kijken zegt hij dat alleen de pneu is gebroken. Nou ben ik spontaan vergeten wat de pneu is, maar kan ik me alleen vaag herinneren dat Bouba bij onze vorige keer pech onderweg daar iets over zei en dat de auto dan kan omkantelen. Als we aankomen in Bandiagara kijkt het hele dorp vol verbazing en met grote ogen naar de zwaarbeladen vrachtwagen. Als ik uitstap zie ik dat we het hele stuk met een klapband hebben gereden. Mijn gids zegt trots dat hij ons allemaal gered heeft omdat hij een gris gris tegen auto ongelukken draagt. Omdat ik natuurlijk een zelstandige vrouw ben en er niet van afhankelijk wil zijn of ik toevallig met een man met een goede gris gris reis; besluit ik dat het nou toch echt tijd wordt om zelf naar een marabout te gaan. Ik moet immers nog een eind reizen en dat afrikaanse verkeer is en blijft een onderneming.

Maar ja, net als met het vinden van een goede gids is de vraag, hoe vind je een goede marabout?